Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi,[1] İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.
 Çeşmenin ön ve yan cephesinden görünümü (Ekim 2020) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Osman Ağa Çeşmesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Çeşme |
| Mimari tarz | Klasik Osmanlı mimarisi |
| Konum | Kadıköy, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°59′28″K 29°01′36″D / 40.99111°K 29.02667°D |
| Tamamlanma | 1621 ya da 1622 |
| Yenileme | 2020 |
| Sahip | Vakıflar Genel Müdürlüğü |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Küfeki taşı |
Dikdörtgen planlı bir duvar çeşmesi olup Klasik Osmanlı mimarisine uygun bir şekilde, küfeki taşından inşa edilmiş kâgir bir yapıdır. Silmelerin olduğu ön cephesinin her iki yanında birer pilaster yer alır. Ön cephesinin ortasındaki basık sivri kemerli bir nişin içerisinde, kaş kemer motifi ile yukarısında boş bir kartuşun olduğu ayna taşı vardır. Niş kemerinin yukarısında, dört dizelik inşa kitâbesi bulunur.
Kitâbesine göre çeşme, Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırıldı.[a][2][3] Görkem Kızılkayak'ın editörlüğünde yayımlanan 2011 tarihli kitapta; ön cephede kullanılan malzemeden farklı bir malzemeyle üretilmesi, oturtulacağı bir alanın oluşturulmaması ve kırık kenarlarından yola çıkarak çeşmenin kitâbesinin, "[bir] çeşme yıkıldıktan sonra boşta kalan kitâbesinin, kitâbesiz bir çeşmede yaşatma geleneğine örnek olabileceği" düşüncesi ortaya atılır.[4] Kitâbenin son dizesi, ebced hesabıyla çeşmenin inşa tarihini verir.[2]
1943'te, ayna taşının bozulduğu ve teknesinin çukurda kaldığı kaydedilmişti.[2] 11 Ocak 1967 tarihli Bugün haberinde çeşmenin yan cephesinin, bir mefruşatçı dükkânı tarafından bir vitrin olarak kullanıldığı aktarılmaktaydı.[5] 1980'lerde yapılan çalışmayla birlikte yol hizasından imar hattına taşınarak kot farkı giderilerek teknesi açığa çıktı.[6] Kızılkayak'ın ifadesine göre, teknesinin her iki yanına mermerden dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşının "bu çalışmalar sırasında eklenmiş olma ihtimali yüksektir".[6][1]
Mülkiyeti, Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünde olan yapı,[7] İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 15-30 Eylül 2020 tarihleri arasında restore edildi.[8] Yapılan çalışmalar kapsamında çeşmede derz ve sıva onarımı, kitâbe restorasyonu ve temizlik yapılırken su tesisatı yenilenerek çeşme tekrar işlevsel hâle getirildi.[8][9]
İstanbul'un Kadıköy ilçesinin Osmanağa Mahallesi'nde, Söğütlüçeşme Caddesi üzerinde ve Osmanağa Camii'nin karşısında bulunan, 17,90 m2lik tapu alanına sahip dikdörtgen planlı bir duvar çeşmesidir.[3][10][11] Arka ve sol yan cephesi başka yapılarla birleşmiş hâldedir.[1] Klasik Osmanlı mimarisi tarzında, kesme küfeki taşından inşa edilen kâgir bir yapıdır.[2][12] Dikdörtgen şeklindeki ön cephesi, yatay ve dikey silmelerden meydana gelen dikdörtgen bir çerçeveyle bezenmiştir.[1] Teknesinin her iki yanında, sonradan eklenen, Afyon mermerinden yapılmış dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı yer alır.[1] Yapının üstü çatısızdır.[2] Ön yüzünün pahlanmış iki kenarında, silindirik birer pilaster bulunur.[3] Kaş kemer motifi ile yukarısındaki boş bir kartuşun yer aldığı mermerden yapılmış ayna taşı, ön cephenin ortasında konumlanan basık sivri kemerli bir nişin içindedir.[1][3] Ayna taşında bir musluk, altında ise dikdörtgen biçimli bir tekne vardır.[1]
Sivri kemerin üçgen boşlukları ile kilit taşının yukarısında, dört dizeden oluşan ve yazı şeritleri kartuşlardan yapılmış çerçevenin içerisinde çeşme kitâbesi yer alır. Alttaki iki kartuşun arasındaki boşluğa çeşmenin inşa tarihi işlenmiştir.[1] Kitâbe metni şu şekildedir:[2][9][13]
مصرلى عثمان اغا خيره ماُل |
Mısırlı 'Osmân Aga hayra ma'îl |
Hayır işlemeyi seven Mısırlı Osman Ağa |
2020'deki restorasyonu öncesinde çeşme (Eylül 2020)
_20210312_(1).jpg)
Çeşmenin ön cephesi (Mart 2021)
_20210312_(3).jpg)
Çeşmenin kitâbesi (Mart 2021)
| Wikimedia Commons'ta Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |